مستحب است انسان بعد از نماز، مشغول تعقیب ، یعنى خواندن ذکر و دعا و قرآن ، شود ولى بهتر است چیزهایى را که در کتابهاى دعا دستور داده اند، بخواند.

از تعقیبهایى که خیلى سفارش شده است ، تسبیح حضرت زهراعلیها السّلام است ، که به این ترتیب گفته شود:

اللّهُ اکبر: (34 بار)

اَلْحَمْدُ للّه : (33 بار)

سبحان اللّه : (33 بار)

مستحب است بعد از نماز، سجده شکر کند و همین قدر که پیشانى را به قصد شکر بر زمین بگذارد، کافى است ، ولى بهتر است صد مرتبه یا سه مرتبه یا یک مرتبه بگوید:

((شُکْراً لِلّه )) یا((شکراً))یا ((عفواً)).

اگر نماز واجب در وقت خود خوانده نشود، باید بعداً خوانده شود که به چنین نمازی قضا گویند.

نماز استسقا یا نماز باران

نماز استسقا یا نماز طلب باران، در هنگام خشکسالی خوانده می‌شود. در برخی منابع اولین نماز باران را نمازی ذکر کرده‌اند که پیامبر در سال پنجم هجری و در نتیجه خشکسالی به جا آورد.^[۳۸] نماز استسقا مانند نماز عیدین دو رکعت دارد و بهتر است به جماعت خوانده شود. رکعت اول این نماز پنج قنوت و رکعت دوم آن چهار قنوت دارد. ^[۳۹]

نماز رفع فقر و تنگدستی

نمازی دو رکعتی است که در هنگام فقر و عسرت خوانده می‌شود.^[۴۰]

نماز رفع گرفتاری

نمازی است دو رکعتی که خواندن آن در زمان مشکلات و گرفتاری‌ها توصیه شده‌است.^[۴۱]

نماز استخاره

استخاره در لغت یعنی طلب خیر یا خوبی‌خواستن، و در حقیقت دعا برای خیر از خداست. نماز استخاره، نمازی است که برای گرفتن تصمیم در مورد انجام دادن یا انجام ندادن فعلی و یا اتخاذ تصمیم مناسب خوانده می‌شود. این نماز باید پس از به نتیجه نرسیدن تعقل و مشورت‌ها به جا آورده شود. این نماز دو رکعتی بوده و پس از انجام آن باید ذکرهای مخصوص این نماز گفته شود. برای انجام استخاره بعد از نماز نیز آداب مخصوص دارد.

نمازهای مستحبی نمازهایی هستند که مسلمانان برای کسب ثواب بیشتر و نزدیک تر شدن به خداوند و دوری از شیطان بجا می‌آورند. برخی از این نمازها مخصوص شیعیان است. نمازهای مستحبی به صورت دورکعت، دورکعت خوانده می‌شوند.

نمازهای نافله

نمازهای نافله از نمازهای مستحبی هستند که به آن‌ها نوافل هم گفته می‌شود. از مهمترین نمازهای مستحبی، نافله‌های شبانه‌روزی هستند که به آن‌ها نوافل یومیه می‌گویند، نافله صبح (دو رکعت)، نافله ظهر (هشت رکعت)، نافله عصر (هشت رکعت)، نافله مغرب (چهار رکعت)، نافله عشاء (دو رکعت) و نافله شب (یازده رکعت). از آنجایی که دو رکعت نافله عشاء، یک رکعت محسوب می‌شود در مجموع نافله‌های شبانه روزی ۳۴ رکعت می‌شوند. در روزهای جمعه چهار رکعت به نافله‌های ظهر و عصر اضافه می‌شود و در جمع ۳۸ رکعت می‌شود. نافله‌های شبانه روزی به صورت نمازهای دورکعتی خوانده می‌شوند.

از میان نافله‌های شبانه روزی، نافله شب یا نماز شب نزد مسلمانان از اهمیت بیشتری برخوردار است و در روایت‌ها بر انجام آن تاکید شده‌است. از یازده رکعت نافله شب، ۸ رکعت به نیت نافله شب، ۲ رکعت آن به نیت نافله شفع و ۱ رکعت به نیت نافله وتر بجا آورده می‌شود.

نماز غفیله

نماز غفیله از دیگر نمازهای مستحبی است که بین نماز مغرب و عشاء خوانده می‌شود. فرصت خواندن این نماز، از نماز مغرب تا زمانی است که سرخی مغرب از بین برود. این نماز دو رکعتی می‌باشد و دستور مخصوص خود را دارد.^[۲۱][۲۲]

نماز تحیت مسجد

تَحیّت به معنای سلام است و نماز تحیت مسجد نمازی دورکعتی است که هنگام ورود به مسجد و به قصد تحیت و احترام مسجد خوانده می‌شود. اگر یک نماز دورکعتی واجب (مثلاً نماز صبح) را هم بخواند کافی است، یعنی در این صورت این نماز هم نماز صبح و هم نماز تحیت مسجد محسوب می‌شود.

نماز عید غدیر

نماز عید غدیر یکی دیگر از نمازهای مستحبی است که در روز عید غدیر خوانده می‌شود. این نماز دو رکعتی است و بهتر است نزدیک ظهر خوانده شود. ^[۲۳]

نماز جعفر طیار

نماز جعفر طیار نیز از نمازهای مستحبی است که می‌توان آن را از نافله‌ها ی شب یا روز حساب کرد. بافضیلت ترین زمان برای خواندن این نماز روز جمعه هنگام برآمدن آفتاب ذکر شده‌است. این نماز چهار رکعتی است و دو سلام دارد.^[۲۴][۲۵]

نماز زیارت معصومین

نماز زیارت معصومین، به نمازهای مستحبی گفته می‌شود که به نیت زیارت معصومین خوانده می‌شود و هر کدام آداب خاص خود را دارد. ^[۲۶]

این نمازها در شرایطی واجب، و در شرایطی مستحب هستند، یا این که در برخی از مذهب‌ها واجب و در مذاهب دیگر مستحب هستند.

نماز آیات

نماز آیات به واسطه چهارچیز بر مسلمان واجب می‌شود:

1. کسوف (اگرچه به مقدار کمی باشد)
2. خسوف (اگرچه به مقدار کمی باشد)
3. زمین‌لرزه
4. رعد و برق و بادهای سیاه و سرخ و مانند این‌ها در صورتی که بیشتر مردم بترسند.

این نماز در نزد شیعیان، واجب و در نزد اهل سنت مستحب است. البته این نماز هر موقعی که اتفاقی بیفتد که مجب نمایش هر چه تمام تر قدرت خداوند شود هم خوانده می‌شود.

نماز جمعه

نماز جمعه، نمازی است که در ظهر روز آدینه در مساجد خوانده می‌شود. طبق نظر شیعیان این زمان در زمان حضور پیامبر و امام معصوم و نایب خاص او واجب عینی است، اما در زمان غیبت کبری واجب تخییری است یعنی میان نماز جمعه و نماز ظهر مخیر است. در نزد اهل سنت، شرکت در این نماز برای مردان واجب است؛ در حالی که زنان می‌توانند در این نماز شرکت کنند یا به جای آن نماز ظهر را بخوانند. مراسم نماز جمعه با دو خطبه آغاز می‌شود؛ پس از آن، دو رکعت به جای نماز ظهر خوانده می‌شود. در ایران، هر شهر تنها یک امام جمعه دارد و نماز جمعه در مسجد جامع یا مصلای اصلی همان شهر، برگزار می‌شود- امام جمعه‌ی شهرهای ایران، همیشه از سوی رهبر انتخاب می‌شود.

نماز عیدین

نماز عیدین، شامل نماز عید فطر و نماز عید قربان است که به هنگام عید فطر و عید قربان خوانده می‌شوند.

از نظر شیعیان این نماز در زمان حضور امام واجب و در زمان غیبت مستحب است و می‌توان آن را به جماعت یا فرادی خواند. طبق نظر اهل سنت این نمازها واجب است.^[۱۹][۲۰]

نماز جماعت

به طور کلی نمازهای واجب بهتر است به جماعت خوانده شوند یعنی به صورت گروهی. بنابراین نماز جماعت، نماز دیگری به غیر از نمازهای واجب نیست. در نماز جماعت یک نفر پرهیزگار در جلو دیگران می‌ایستد که به او امام جماعت گویند.

طبق نظر شیعیان شرکت در نماز جماعت مستحب موکد است. از نظر برخی از مذاهب اهل سنت شرکت در نماز جماعت واجب است که برخی آن را واجب عینی و برخی واجب کفایی می‌دانند.

بر مسلمانان واجب است که روزی ۵ بار نماز بخوانند؛ کودکان، بیماران روانی و زنان در دوره عادت ماهانه از خواندن این نمازها معاف هستند. این نمازهای پنجگانه عبارت‌اند از:.^[۱۷]

• نماز صبح (نماز فجر، نماز دوگانه):از سپیده دم تا طلوع آفتاب؛ این نماز دو رکعت است.
• نماز ظهر (نماز پیشین): هنگامی که خورشید در وسط آسمان قرار گیرد تا زمان عصر؛ این نماز چهار رکعت است.
• نماز عصر (نماز دیگر): بعد از زمان ظهر تا زمان غروب خورشید؛ این نماز چهار رکعت است.
• نماز مغرب (نماز شام): از زمان غروب خورشید تا زمان عشا؛ این نماز سه رکعت است.
• نماز عشاء (نماز خفتن): از زمانی که شفق سرخ رنگ آفتاب ناپدید شود تا نیمه شب؛ این نماز چهار رکعت است.

شیعیان معتقدند که بلافاصله پس از خواندن نماز ظهر می‌توان نماز عصر و بلافاصله پس از نماز مغرب، می‌توان نماز عشا را تا نیمه شب خواند.

مسلمانان اعتقاد دارند که چنانچه کسی نتواند نماز را در وقت آن بخواند، باید آن را پس از پایان وقت بخواند. چنین نمازی را نماز قضا می‌گویند.

نماز نافله به خودی خود واجب نیست و مستحب است ولی مثلاً اگر کسی نذر کند (تصمیم بگیرد) که اگر بیماریم معالجه شود، نماز نافله خواهم خواند و بیماریش معالجه شود، نماز نافله بر او واجب می‌شود که جزئیات این موضوع در کتابهای دینی ذکر شده‌است.

طبق نظر اکثر فقها نماز و روزه قضای پدر بر پسر بزرگ تر واجب است؛ یعنی بر پسر بزرگ تر واجب است نماز و روزه های فوت شده پدر را بعد از مرگش یا خود انجام دهد یا کسی را اجیر کند. البته برخی از مراجع نماز و روزه پدر و مادر هر دو را واجب می دانند.

باید توجه داشت که برخی از فقها می فرمایند این تکلیف (وجوب قضای نماز و روزه پدر یا پدر و مادر) حتی اگر پدر و مادر از روی نافرمانی نماز و روزه خود را نخوانند، نیز متوجه پسر بزرگتر است، اما برخی دیگر می فرمایند در چنین صورتی واجب نیست یا بهتر است که پسر بزرگتر قضا نماید.

نماز طواف و احکام آن

مسئله: واجب است بعد از تمام شدن طواف دو رکعت نماز بخواند و احتیاط واجب آنستکه این نماز را پشت مقام ابراهیم بجا آورد و اگر بواسطه زیادى جمعیت نتوانست در پشت مقام بایستد میتواند در یکى از دو طرف مقام هر کدام که نزدیکتر بمقام است بخواند ولى نماز طواف مستحب را در هر جاى مسجد مى‏تواند بخواند. مسئله: اگر کسى فراموش کند نماز طواف را و مشغول سعى بین صفا و مروه شود یا مسئله را نمیدانسته و نماز را نخوانده مشغول سعى شده وقتى یادش آمد یا مسئله رافهمید باید سعى را رها کند و نماز را در محلى که گفتیم بجا آورد و برگردد سعى را از جائى که مانده تمام کند و اگر بعد از سعى یا اعمال دیگر متوجه شد باید بجا آورد ولى لازم نیست اعمال بعدى از سعى و غیره را که بجا آورده اعاده کند و اگر کسى بکلى متوجه نشد تا از مکه خارج گردید اگر برگشتن او به مسجد الحرام مشکل است هر جا که متوجه شد بخواند گرچه در شهر دیگر و اگر تا زنده بود یادش نیامد و متوجه نشد بعد از مرگ پسر بزرگش باید قضاى آنرا بجا آورد. مسئله: واجب است بر هر مکلفى که نماز خود را یاد بگیرد و قرائت و ذکرهاى نماز را درست کند خصوصا کسى که مى‏خواهد بحج برود چون بعضى از علما گفته‏اند اگر نماز او درست نباشد عمره و حج او باطل است و همچنین بنابراین قول ممکن است چیزهایى که در احرام براو حرام شده بود مثل زن و چیزهاى دیگر بر او حلال نشود. مسئله: اگر شخص نتوانست قرائت‏یا ذکرهاى نماز را یاد بگیرد باید نماز را بهر طورى که میتواند خودش بجا آورد و کفایت مى‏کند و اگر ممکن است کسى باو تلقین کند و نائب گرفتن کافى نیست.

نماز میت پنج تکبیر دارد و اگر نمازگزار پنج تکبیر به این ترتیب بگوید کافی است: بعد از نیت و گفتن تکبیر اول بگوید:

أشْهَدُ أنْ لا إِلهَ إلاَّ اللهُ وَأنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله

بعد از تکبیر دوم بگوید:

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد

و بعد از تکبیر سوم بگوید:

اَلّلهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ

و بعد از تکبیر چهارم، اگر میت مرد است بگوید:

اَلّلهُمَّ اغْفِرْ لِهذا الْمَیِّتِ

و اگر زن است بگوید:

اَلّلهُمَّ اغْفِرْ لِهذِهِ الْمَیِّتِ

و بعد تکبیر پنجم را بگوید و بهتر است بعد از تکبیر اول بگوید:

أشْهَدُ أنْ لا إِلهَ إلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَأَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسوُلُهُ أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشْیراً وَنَذِیراً بَیْنَ یَدَی السَّاعَةِ

و بعد از تکبیر دوم بگوید:

اَلّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَبَارِکْ عَلی مُحَمَّد وَآلَ مُحَمَّد وَارْحَمْ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّد کَأفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَبَارَکْتَ وَتَرَحَّمْتَ عَلی إبْرَاهِیمَ وآلِ إِبْرَاهِیم إنَّک حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَصَلِّ عَلی جَمِیعِ الأَنْبِیَاءِ والْمُرْسلیِنَ وَالشُّهَداءِ وَالصِّدّیقِینَ وَجَمِیعِ عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِین

و بعد از تکبیر سوم بگوید:

اَلّلهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ وَالْمُسْلِمینَ وَالْمُسْلِماتِ الأَْحْیَاءِ مِنْهُمْ وَالأَْمْوَاتِ تَابِع بَیْنَنَا وَبَیْنَهُمْ بِالْخَیْرَاتِ إِنَّکَ مُجِیبُ الدَّعَوَاتِ إِنَّکَ عَلی کُلَّ شَیْء قَدِیر

و بعد از تکبیر چهارم اگر میت مرد است، بگوید:

اَلّلهُمَّ إِنَّ هَذَا عَبْدُکَ وَابْنُ عَبْدِکَ وَابْنُ أمَتِکَ نَزَلَ بِکَ وأَنْتَ خَیْرُ مَنْزُول بِه اَلّلهُمَّ إنَّا لاَ نَعْلَمُ مِنْهُ إلاَّ خَیْراً وَأَنْتَ أَعْلَمُ بِه مِنَّا اَلّلهُمَّ إِنْ کَانَ مُحْسِناً فَزِدْ فی إِحْسَانِه وَإنْ کَانَ مُسِیئاً فَتَجَاوَزْ عَنْه وَاغْفِرْ لَهُ. اَلّلهُمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَکَ فی أعْلی عِلِّیِّینَ وَاخْلُفْ عَلی أهْلِهِ فی الغَابِرِینَ وَارْحَمْهُ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین

و بعد تکبیر پنجم را بگوید. ولی اگر میت زن است بعد از تکبیر چهارم بگوید:

اَلّلهُمَّ إِنَّ هَذَه أمَتُکَ وَابْنَةُ عَبْدِکَ وَابْنتُ أمَتِکَ نَزَلَتْ بِکَ وأَنْتَ خَیْرُ مَنْزُول بِه اَلّلهُمَّ إنَّا لاَ نَعْلَمُ مِنْهَا إلاَّ خَیْراً وَأَنْتَ أَعْلَمُ بِهَا مِنَّا، اَللّهُمَّ إِنْ کَانَتْ مُحْسِنَةً فَزِدْ فی إِحْسَانِهَا وَإنْ کَانَت مُسِیئةً فَتَجَاوَزْ عَنْهَا وَاغْفِرْ لَهَا اَلّلهُمَّ اجْعَلْهَا عِنْدَکَ فی أعْلی عِلِّیِّینَ وَاخْلُفْ عَلی أهْلِهَا فی الغَابِرِینَ وَارْحَمْهَا بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین

مسأله 616. باید تکبیرها و دعاها را طوری پشت سر هم بخواند، که نماز از صورت خود خارج نشود.

مسأله 617. کسی که نماز میت را به جماعت می‎خواند، باید تکبیرها و دعاهای آن را هم بخواند.

مستحبات نماز میت

مسأله 618. چند چیز در نماز میت مستحب است:

اول ـ کسی که نماز میت می‎خواند با وضو یا غسل یا تیمم باشد و احتیاط مستحب آن است که در صورتی تیمم کند که وضو و غسل ممکن نباشد،یا بترسد که اگر وضو بگیرد، یا غسل کند به نماز میت نرسد.

دوم ـ اگر میت مرد است، امام جماعت یا کسی که فرادی بر او نماز می‎خواند، مقابل وسط قامت او بایستد و اگر میت زن است، مقابل سینه‎اش بایستد.

سوم ـ پا برهنه نماز بخواند.

چهارم ـ در هر تکبیر دست‎ها را بلند کند.

پنجم ـ فاصله او با میت به قدری کم باشد، که اگر باد لباسش را حرکت دهد به جنازه برسد.

ششم ـ نماز میت را به جماعت بخواند.

هفتم ـ امام جماعت تکبیر و دعاها را بلند بخواند و کسانی که با او نماز می‎خوانند آهسته بخوانند.

هشتم ـ در جماعت اگر چه مأموم یک نفر باشد، عقب امام بایستد.

نهم ـ نمازگزار به میت و مؤمنین زیاد دعا کند.

دهم ـ پیش از نماز سه مرتبه بگوید: «الصَّلاة».

یازدهم ـ نماز را در جایی بخوانند که مردم برای نماز میت بیشتر به آنجا می‎روند.

دوازدهم ـ زن حایض اگر نماز میت را به جماعت می‎خواند، در صفی تنها بایستد.

مسأله 619. خواندن نماز میت در مساجد مکروه است ولی در مسجد الحرام مکروه نیست.