نماز به عنوان رکن اصلی و ستون دین است که بزرگان و عارفان نیز باعلم به بزرگی و عظمت این فریضه الهی سخنانی را بیان که در اینجا بیانات آیة الله بهجت(ره) که از سخنان این عالم ربانی و عارف حقیقی جمع آوری و ارائه می گردد.

بیانات سراسر حکمت وعرفان آیة الله بهجت(ره) در باب نماز که از لابلای سخنرانی ها،کتاب ها و فیلم های موجود جمع آوری و به حضورتان تقدیم می گردد.

- نماز، بالاترین وقت ملاقات و استحضار و حضور در محضر خدا است... نماز برای خضوع و خشوع جعل(قرار داده) شده است با همه مراتب خضوع و خشوع.(1)

- نماز، جامی است از اَلَذّ لذایذ [لذّت بخش‎ترین لذتها] که چنین خمری خوشگوار در عالمِ وجود نیست!(2)

- نماز، اعظم مظاهر عبودیّت است که در آن، توجه به حقّ می‎شود.(3)

- تمام لذت‎ها روحی است؛ و آنچه از لذات که در طیب [عطر] و یا از راه نساء به صورت حلال تکوینا ً مطلوب است، بیش از آن و به مراتب بالاتر، در نماز است.(4)

- قُرب، مراتبی دارد و بالاترین آنها لقاء است. و هر مرتبه از مراتب قُرب را مقرّبی است که بالاترین آنها نماز است.(5)

- نماز، عروج مؤمن است و عروج، مستلزم قرب و لقاء است... مؤمن بعد از لقای او، نه تنها به سراغ حبشیّه [زن زشت، کنایه از غیر خدا] نخواهد رفت، که خیال او را هم نخواهد کرد.(6)

- ما عظمتی نداریم، همین اندازه عظمت داریم که می‎ایستیم؛ بعد همین را در رکوع، نصفه می‎کنیم؛ و بعد به سجده و خاک برمی‎گردیم.(7)

- شاید حکمت تکرار نماز - علاوه بر تثبیت - سیر باشد؛ به این نحو که هر نمازی از نماز قبلی بهتر، و نماز قبلی زمینه‎ساز نماز بعدی باشد.(8)

مثل نماز، مثل انسان است. همین طور کهانسان روح و کالبد و اعضاء و جوارح دارد. اگر رکوع و سجودو قرائت و تسبیح و تشهد و سلام را جسم و کالبد نماز بدانیم، حضور قلب و توجه درونى به حقیقت نماز و به آن کسى که بااو راز و نیاز مى کنیم روح نماز است. در این جا لازم است که نمازگزاران را براى تحصیل خشوع وخضوع و توجه بیشتر به خدا و حضور قلب در نماز و سایر عبادات به چند چیز توصیه کنم.

1- نمازگزاران باید براى به دست آوردن آن چنان معرفتى کهدنیا را در نظر انسان، کوچک و خدا را بزرگ جلوه دهد کوششو جدیت کنند، تا هیچ کار دنیوى نتواند به هنگام نماز و راز و نیاز با خدا، آنان را به خود متوجه سازد.

2- نمازگزاران باید توجه به کارهاى پراکنده و مختلف کهمعمولاً مانع تمرکز حواس است نکنند و آن ها را از خود دورنمایند. هر چند انسان، توفیق پیدا کند که مشغله هاى پراکنده را کم کند، به حضور قلب در نماز و عبادت هاى خود کمک کرده است.

3- انتخاب محل و مکان نماز و سایر عبادت ها نیز در اینامر، اثر مهمى دارد؛ به همین دلیل، نماز خواندن در برابراشیاء و چیزهایى که ذهن انسان را به خود مشغول مى کند مکروه است.

همچنین نماز خواندن در برابر درهاى باز و محل عبور و مرورمردم و در مقابل آینه و عکس و مانند این ها مکروه است؛ بههمین دلیل، مساجد و محل عبادت مسلمانان هر قدر ساده تر وخالى از زرق و برق و تشریفات باشد بهتر است، چرا که بهحضور قلب کمک مى کند.

4- پرهیز از گناه نیز عامل مؤ ثرى است؛ زیرا گناه قلب رااز خدا دور مى سازد و از حضور قلب مى کاهد و دل و روان انسان را سیاه و آلوده مى کند.

5- آشنا شدن به معناى نماز و فلسفه و ذکرهاى نماز، خودعامل مؤ ثر دیگرى براى خشوع پیدا کردن و به نماز، روح دادن است.

6- انجام دادن مستحبات نماز و آداب آن، چه در مقدمات و چهدر اصل نماز، نیز کمک مؤثرى براى پیدا کردن خشوع و خضوعدر موقع خواندن نماز است.

منبع: کتاب سجاده عشق، نعمت الله صالحی حاج آبادی.

برگرفته از: کشف الاسرار، ج1،ص 654 .

تمام احکام و اعمالی که از جانب خداوند برای ما قرار داده شده است؛ دارای فضایل و فلسفه‎هایی است که ما برخی را می‎دانیم و خیلی‎ها را نیز نمی‎دانیم. ولی چیزی که مسلم است این که هیچ عملی بدون حکمت نیست. یکی از مواردی که ما انجام می‎دهیم، نماز است. برای نماز فلسفه‎های بسیاری ذکر شده است که در اینجا به یکی از حکمت‎های نماز عصر اشاره می‎کنیم. 

اولین کسی که نماز عصر را برپا کرد، حضرت یونس(علی نبینا و آله و علیه‎السلام) بود. وقتی که آن حضرت از شکم ماهی آزاد شد آن ساعت، وقت نماز عصر بود.

حضرت یونس(علیه‎السلام) دید از چهار تاریکی نجات یافت(تاریکی لغزش، تاریکی شب، تاریکی زیر دریا و تاریکی شکم ماهی) و به خاطر شکر این نعمت‎ها، 4 رکعت نماز گزارد و این اشاره است به بنده مومن، که چهار ظلمت در پیش دارد:

و بنده مومن وقتی این چهار رکعت نماز را اقامه کند، با هر رکعت از یک ظلمت رها می‎شود .

بارالها ما را از همه تاریکی‎‎های دنیا و آخرت در امان بدار.

نماز نخستین حکم الهى بود که چند روز پس از بعثت پیغمبر خاتم، حضرت محمد بن عبد اللَّه صلى اللَّه علیه و آله و سلم توسط جبرئیل امین از جانب خداوند صادر شد و پیغمبر با تعلیم پیک وحى، آن را معمول داشت.

بدین گونه که پیک وحى الهى، جبرئیل امین، چند روز بعد از آن که پیغمبر به مقام نبوّت رسید، براى دومین بار بر آن حضرت نازل شد و آبى از آسمان آورد و طریقه وضو گرفتن و نماز گزاردن و رکوع و سجود را به پیغمبر آموخت.

بنا بر این، نماز این فریضه بزرگ الهى و عالی‌ترین فرمان خداوند عالم که بهترین حالت یک انسان باایمان و بنده خدا در پیشگاه الهى است، نوبر احکام اسلام است و از همین‏جا نیز باید قدر آن را دانست و به اهمیت آن پى برد.

نکته جالب توجه این است که پس از پیغمبر، نخستین کسى که از مردان آن را به‌پا داشت على علیه السلام و آنهم در سن 9 سالگى بود که در خانه پیغمبر به سر مى‏برد و چون پیغمبر وضو گرفت او نیز وضو گرفت و همین که رسول خدا به نماز ایستاد، آن وجود مقدس هم در آن سن و سال، پشت پیغمبر (ص) خدا ایستاد و در پشت سر على علیه السلام هم تنها خدیجه بود که به عنوان اولین زن به نماز ایستاد و با پیغمبر (ص) نماز جماعت گزاردند.

پس اولین اقامه نماز به جماعت بود؛ جماعتى این چنین که پیغمبر (ص) در جلو و على پسربچه‌ای 9ساله در پشت سر آن حضرت و خدیجه، همسر پیغمبر در پشت سر على (ع).

مى‏بینید که على علیه السلام سراینده نهج‌البلاغه، چه رابطه‏اى با نماز، این دستور عالى آسمانى دارد که شش سال پیش از بلوغ و قبل از همه، آن هم در پشت سر پیغمبر (ص) و براى نخستین بار به عنوان وظیفه دینى که پیغمبر ختمى مرتبت از جانب خداوند مأمور به انجام آن شده است، آن را معمول داشت. پس على علیه السلام نخستین نمازگزار اسلام است.

عذاب سبک شمردن نماز

حضرت زهرا (سلام الله علیها) از پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) سؤال کردند: پدر جان! چه می‌شود مرد یا زنی را که نماز را سبک بشمارد؟

پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) فرمودند: ای فاطمه(سلام الله علیها) هر کس از زنان و یا مردان نماز را سبک بشمارد خداوند او را به پانزده بلا گرفتار کند. شش بلا در دنیا، سه بلا هنگام مرگ، سه بلا در قبر و سه بلا در روز قیامت هنگام خروج از قبر.

اما شش بلایی که در دنیا به آن گرفتار می‌شود:

۱.خداوند برکت را از عمر او بر می‌دارد.

۲.خداوند برکت را از روزی او برمی‌دارد.

۳.پروردگار سیمای صالحان را از او می‌گیرد.

۴.اعمال و کارهای او بدون اجر و پاداش می‌گردد.

۵.دعای او مستجاب نمی‌شود.

۶.دعای صالحان نیز در حق او مستجاب نمی‌گردد.

اما سه بلایی که در هنگام مرگ به آن گرفتار می‌شود:

۱.ذلیل و بی مقدار می‌میرد.

۲.گرسنه جان می‌دهد.

۳.تشنه از دنیا می‌رود اگر چه از تمام نهرهای دنیا به او آب دهند.

اما سه بلایی که در قبر به آن گرفتار می‌شود:

۱.خداوند ملکی را مأمور می‌کند که او را در قبر آزار رساند.

۲.دچار فشار قبر می‌شود. (قبر او تنگ می‌گردد)

۳.قبرش تاریک و ظلمانی می‌باشد.

اما سه بلایی که در روز قیامت به هنگام خروج از قبر به آن گرفتار می‌شود:

۱.خداوند ملکی را مأمور می‌کند تا او را با صورت به زمین بکشاند و مردم بر او نظاره‌گر باشند.

۲.به شدت از او حساب می‌کشند.

۳.خدا به او نظر نمی‌کند و او را پاک نمی‌گرداند و برای او عذابی دردناک است.

__________________________

فلاح السائل: سید ابن طاوس، ص۶۱.

سید الساجدین(ع) می‌فرمایند: حق نماز این است که بدانى نماز، درآمدن به پیشگاه معبود یگانه است و تو در نماز پیش روى او ایستاده‌اى! پس آن‌گاه که بر این حقیقت آگاه شدی، سزاوار آنى که در نماز ایستى.
 هیچ وسیله‌ای مستحکم‌تر و دائمى‌تر از نماز براى ارتباط میان انسان با خدا نیست، خداوند در قرآن می‌فرماید: برای یاد من و ذکر من نماز بپادارید، «اقم الصلوة لذکری»، ناآشناترین انسان‌ها رابطه خود را با خدا به وسیله نماز آغاز مى‌کنند و برجسته‌ترین اولیاى خدا نیز بهشت خلوت انس خود با محبوب را در نماز مى جویند.

مرغ مألوف که با خانه خدا انس گرفت/ گر به سنگش بزنی جای دگر می‌ نرود (سعدی)

عیب‌یاب نماز

جایگاه و اهمیت نماز، شرایط، آثار و کارکردهای آن بر همگان واضح است و هر کس بنا بر اعتقادات و باورهای خود به گونه‌ای با نماز ارتباط برقرار می‌سازد و این واجب الهی را اقامه می‌کند، اما اینکه چگونه می‌توان با نماز انس گرفت و با اشتیاق و علاقه وافر آن را اقامه کرد، پرسشی است که برای بسیاری از نمازگزاران نیز لاینحل مانده است؛ زیرا با وجود جایگاه والا و توصیف‌های بلندی که پیرامون نماز در آموزه‌های دینی ارائه شده است، اقامه این فریضه چه بسا به صورت تکراری و کلیشه‌ای در آمده و آن‌گونه که بایسته و شایسته مقام آن است، به قداست و اهمیت آن توجه نمی‌شود.

به همت مرکز تخصصی نماز بر آن هستیم تا در چند شماره، برخی از راهکاری انس با نماز را مرور کنیم تا به این وسیله هم‌زمان با عیب‌یابی دقیق، دیوارهای فاصله بین خود و خدا را از میان برداشته، با شور و شوق وصف ناپذیری به اقامه آن نماز بپردازیم.

استاد فاطمی نیا درباره اهمیت مقبول بودن نماز می فرمایند: «در حدیث قدسی وارد است که بنده من اگر دو رکعت نماز مقبول داشته باشد؛ من او را جهنم نمی برم.

اگر این حدیث را یک فرد عوام بخواند می گوید: مراد این است که من حواسم را جمع کنم و دو رکعت نماز بخوانم؛ بعد بروم هرچه دلم خواست گناه کنم. استادم که دارای واردات قلبیه بود می گفت: معنای حدیث این است که اگر انسان دو رکعت نماز قبول داشته باشد کج نمی شود، صحیح بودن نماز، غیر از مقبول بودن است.»نکته ها از گفته ها- دفتر اول- ص۱۹۹

مرحوم علامه طباطبایی و آیت الله بهجت از ایشان نقل می کنند که می فرمودند: « اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد مرا لعن کند. »

مطالب زیر گزیده ای از توصیه ها و وصایای آیت الله سید علی اقا قاضی طباطبایی(ره) است که به شاگردان و اطرافیان خود فرموده اند و ما آن ها را به اختصار ذکر می نماییم. باشد که کلامش چون صاعقه ای بر قلبمان بدرخشد و راهنمایمان در تاریکی ها باشد.

نماز

شما را سفارش می کنم به اینکه نمازهایتان را در بهترین و با فضیلت ترین اوقات آنها به جا بیاورید و آن نمازها با نوافل، 51 رکعت است؛ پس اگر نتوانستید، 44 رکعت بخوانید و اگر مشغله های دنیوی نگذاشت آنها را به جا آورید، حداقل نماز توابین را بخوانید [ نماز اهل انابه و توبه هشت رکعت هنگام زوال است ].

مرحوم علامه طباطبایی و آیت الله بهجت از ایشان نقل می کنند که می فرمودند: « اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد مرا لعن کند. »

مرحوم آقای سید هاشم رضوی هندی می فرمایند: روزی یکی را به محضر آقای قاضی آوردند که مثلا آقا دستش را بگیرد و راهنمایی اش کند. مرحوم آقای قاضی فرموده بودند: « به این آقا بگویید که نماز را در اول وقت بخواند. »بعد معلوم شد که آن آقا وسواس در عبادات داشته و نماز را تا آخر وقت به تأخیر می انداخته است.

اما وصیت های دیگر، عمده آنها نماز است. می فرمودند نماز را بازاری نکنید اول وقت به جا بیاورید با خضوع و خشوع. اگر نماز را تحفظ کردید همه چیزتان محفوظ میماند و تسبیح صدیقه کبری سلام الله علیها که از ذکر کبیر به شمار می آید و آیت الکرسی در تعقیب نماز ترک نشود.

قال علی (ع): «الله الله فی الصلوه فانها عمود دینکم. »
سخن گفتن درباره نماز که دریچه عروج به عالم قدس و معنویت است، در توان هر کسی نیست. شایسته تر آن است که بیان حقیقت این نشانه بزرگ الهی و ستون دین مبین اسلام را به زبان و بیان این طریق، واگذاریم.
با نگاهی به آثار مکتوب امام - رحمه الله علیه- و مشاهده عینی شاهدان احوال ایشان، می توان گفت که در دیدگاه ایشان، نماز در میان عبادات به مثابه «اسم اعظم و بلکه خود اسم اعظم»(1) در میان دیگر اسماء الهی است.
افزون بر آن، دیدگاه حضرت امام - رحمه الله علیه - نسبت به نماز در حقیقت حکایت مسافر و طریق سفر است. در این میان، مهم ترین مسأله بیان نماز و تفسیر آن بر اساس سفر معراج پیامبر اسلام (ص) (تطبیق دادن جریان سفر نماز با سفر معراج) است. بنابراین، دیدگاه امام - رحمه الله علیه - به نماز، دیدگاهی عرفانی است؛ به گونه ای که مراحل اسفار اربعه عرفانی و احوال سالک و مسافر طریق وصل حق را در طول حیات و سلوک وی در یک رکعت نماز واقعی بیان می کند. خلاصه آنکه نماز مؤمن خود معراج و سفری واقعی است که حالت ها و مراتب و مقامات خاص خود را دارد. سالکان این طریق نیز به تناسب حال و مقام خویش، از حقیقت این سفر آگاه می شوند. از نظر امام - رحمه الله علیه- توحید به معنای واقعی آن - که مقصد اصلی دعوت پیامبران است- در نماز محقق می شود. در این گفتار، دیدگاه امام خمینی - رحمه الله علیه- در چند عنوان آمده است.

نماز قالبی دارد و مضمونی؛ جسمی دارد و روحی. مواظب باشیم که جسم نماز از روح نماز خالی نماند. نمیگوییم جسم بی‌روح نماز هیچ اثری ندارد؛ چرا، بالاخره یک اثرکی دارد؛ اما آن نمازی که اسلام و قرآن و شرع و پیغمبر و ائمه (علیهم‌السّلام) این همه روی آن تأکید کردند، نمازی است که جسم و روحش هر دو کامل باشد.

این جسم هم متناسب با همان روح فراهم شده؛ قرائت دارد، رکوع دارد، سجود دارد، به خاک افتادن دارد، دست بلند کردن دارد، بلند حرف زدن دارد، آهسته حرف زدن دارد. این تنوع برای پوشش دادن به همه‌ی آن نیازهایی است که به وسیله‌ی نماز بایستی برآورده شود که هر کدام رازی در جای خود دارد و مجموعه‌ی این‌ها، قالب و شکل نماز را به وجود می‌آورد. این شکل خیلی مهم است، لیکن روح این نماز، توجه است؛ توجه. بدانیم چه کار داریم می‌کنیم. نماز بی‌توجه (همان طور که عرض کردم) اثرش کم است.

شما از یک تکه الماس چند قیراطیِ خیلی ارزشمند، دو جور می‌توانید استفاده کنید. یک جور این است که مثل یک الماس، مثل یک سنگ قیمتی از آن استفاده کنید، یکی هم این است که آن را به عنوان سنگ ترازو به کار ببرید و به جای سنگ چند گرمی در ترازو بگذارید و در مقابلش، مثلاً فلفل یا زردچوبه بکشید! این هم استفاده‌ی از الماس است؛ اما چه جور استفاده‌ای؟! این مثل تضییع الماس است. البته باز هم با شکستن الماس فرق دارد؛ باز هم همین‌قدر، شکستن از او بدتر است؛ اما استفاده‌ی از الماس هم این نیست که آدم او را سنگ ترازو قرار بدهد و با او فلفل و زردچوبه وزن کند. با نماز، مثل الماسی که سنگ ترازو کرده‌ایم، نباید رفتار کنیم. نماز خیلی ذی‌قیمت است.

یک وقت انسان نماز می‌خواند، مثل بقیه‌ی عادات روزانه؛ مسواک می‌زنیم (فرض بفرمایید) ورزش می‌کنیم، همین جور نماز هم می‌خوانیم در وقت. یک وقت نه، انسان نماز می‌خواند، با این احساس که می‌خواهد حضور در محضر پروردگار پیدا کند. این یک جور دیگر است. ما همیشه در محضر پروردگاریم؛ خواب باشیم، بیدار باشیم، غافل باشیم، ذاکر باشیم. لیکن یک وقت هست که شما وضو می‌گیرید، تطهیر می‌کنید، خودتان را آماده می‌کنید، با طهارت جسم، با طهارت لباس، با طهارت معنویِ ناشی از وضو و غسل می‌روید خدمت پروردگار عالم. ما در نماز باید یک چنین احساسی داشته باشیم.

 با این حال وارد نماز باید شد؛ خود را در مقابل خدا باید احساس کرد؛ مخاطب باید داشت در نماز. والّا صرف اینکه یک امواجی را که ناشی از کلمات و حروف هست، در فضا منتشر کنیم، این آن چیزی نیست که از ما خواسته شده. می‌شود همین‌طور گفت: «الحمد للَّه ربّ العالمین. الرّحمن الرّحیم. مالک یوم الدین ...» و امواجش را منتشر کنیم. همین را می‌شود با قرائت خوب هم خواند، اما بی‌توجه، که باز هم همان منتشر کردن امواج صوتی است در هوا. این، آن چیزی نیست که از ما خواسته شده. از ما خواسته شده که در حال نماز، دلمان را ببریم به پیشگاه پروردگار؛ از دلمان حرف بزنیم، با دلمان حرف بزنیم؛ این‌ها مهم است. این را در وضع ترویج نماز، در نمازی که خود ما می‌خوانیم، نمازی که به دیگران تعلیم می‌دهیم، این نکته‌ی روح نماز را باید توجه کنیم. 1387/08/29 

منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی رهبر معظم انقلاب