| آیة‌اللّه العظمى سبحانى «جمع بین الصلاتین» از مسائل مهم فقهى و حساس است که از طرف دانشمندان محقق شیعه مورد بحث و بررسى قرار گرفته است، زیرا برخى تصور مى‌کنند، جمع بین دو نماز نوعى خواندن نماز در غیر‌وقت شرعى است. |
براى روشن‌شدن موضوع، ابتدا نکاتى را یادآور مى‌شویم:
دیدگاه مذاهب اسلامى
1. همه گروه‌هاى اسلامى در این مسئله اتفاق نظر دارند که در «عرفات» مى‌توان هر دو نماز ظهر و عصر را در وقت ظهر، با هم و بدون فاصله ادا کرد، و در «مزدلفه» نیز جایز است نماز مغرب و عشا را در وقت عشا بجا آورد.
2. حنفى‌ها مى‌گویند: جمع بین نماز ظهر و عصر در یک وقت، و نماز مغرب و عشا در یک وقت، تنها در همان دو مورد «عرفه» و «مزدلفه» جایز است و در سایر موارد، جایز نیست.
3. حنبلى‌ها، مالکى‌ها و شافعى‌ها مى‌گویند: جمع بین نماز ظهر و عصر و یا جمع میان نماز مغرب و عشا در یک وقت خاص، علاوه بر دو مورد یاد شده، در حال سفر نیز جایز است. برخى از این گروه‌ها، با هم خواندن دو نماز را در موارد اضطرارى، مانند زمانى که باران ببارد و یا نمازگزار بیمار یا در هراس از دشمن باشد، جایز مى‌دانند.
الفقه على‌المذاهب الاربعة، کتاب الصلاة، الجمع بین‌الصلاتین تقدیماً و تأخیراً
دیدگاه شیعه
4. شیعه بر آن است که هر یک از نمازهاى ظهر و عصر و نمازهاى مغرب و عشا، یک «وقت خاص» دارند و یک «وقت مشترک»؛
الف. وقت خاص نماز ظهر، از آغاز ظهر شرعى (وقت زوال) است تا مقدار زمانى که چهار رکعت نماز خوانده مى‌شود؛ در این مدت محدود، تنها نماز ظهر را مى‌توان بجا آورد.
ب. وقت خاصّ نماز عصر، زمانى است که از آن لحظه تا وقت غروب، تنها به اندازه مدت خواندن نماز عصر، فرصت باشد.
ج. وقت مشترک بین دو نماز ظهر و عصر، از انتهاى وقت خاص نماز ظهر، تا ابتداى وقت خاص نماز عصر است.
سخن شیعه آن است که در تمام این وقت مشترک، مى‌توان نماز ظهر و عصر را با هم و بدون فاصله خواند. اهل سنت به خاطر دیدگاه خاصى که در تقسیم وقت (از زوال تا غروب) دارند، هیچ‌گاه به وقت مشترک قائل نیستند، زیرا معتقدند از اوّل زوال تا زمانى که سایه شاخص به اندازه آن گردد، وقت مختص نماز ظهر است و نمى‌توان نماز عصر را در این وقت بجا آورد. از آن به بعد وقت نماز عصر آغاز مى‌گردد تا غروب، و مختص به آن مى‌باشد.
با چنین دیدگاهى هرگز نمى‌توان بین دو نماز جمع کرد، زیرا لازمه آن این است که انجام یکى از آن دو، در غیر وقت خود باشد. شیعیان معتقدند این تقسیم‌بندى، مربوط به وقت فضیلت هر دو نماز است، نه وقت اجزاء؛ یعنى بهتر است نماز عصر را موقعى خواند که سایه شاخص به اندازه آن باشد، ولى اگر کسى قبل از آن هم بخواند مجزى است. دقت بفرمایید!
سیره پیامبر اکرم صلى‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم
از طرف دیگر روایات فراوانى نقل شده که رسول خدا صلى‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم، در سفر و احیاناً در حضر بدون کوچک‌ترین عذر، میان دو نماز جمع نموده است. آنان براى حفظ دیدگاه خود در تقسیم وقت، ناچار شدند این روایات را به نحو بسیار بعید توجیه کنند. به تفسیر این روایات از دیدگاه شیعیان و اهل سنت توجه کنید:
الف. شیعه بر آن است که بر مبناى این روایات، پس از اتمام نماز ظهر، مى‌توان نماز عصر را بجا آورد و همچنین پس از خواندن نماز مغرب، مى‌توان نماز عشا را ادا نمود و این مسئله به زمان یا مکان و یا شرایط خاصى بستگى ندارد، بلکه در همه جا و همه وقت، جایز است.
ب. دیگران به خاطر نفى وقت مشترک و منحصر‌کردن وقت به وقت اجزاء، مى‌گویند: مقصود روایت این است که نماز ظهر، در آخر وقت آن، و نماز عصر در اول وقت آن به‌جا آورده شود.
دقت در فلسفه جمع بین دو نماز، بى‌پایگى این تفسیر را روشن مى‌سازد، زیرا علت تجویز جمع بین‌الصلاتین، ایجاد سهولت براى امت اسلامى است که بتوانند در تمام حالات هر دو نماز ظهر و عصر را مثلاً در یک زمان بخوانند و این در صورتى تحقق پیدا مى‌کند که جز به مقدار چهار رکعت از اول و چهار رکعت از آخر، بقیه زمان‌ها «وقت مشترک» هر دو نماز باشد.
مشکلات دیدگاه اهل سنت
اگر جمع بین دو نماز را مطابق با نظر اهل سنت تفسیر کنیم و بگوییم نماز ظهر را باید در وقتى بجا آورد که با پایان آن، سایه شاخص به اندازه خود آن شود و سپس بلافاصله نماز عصر را بخواند، در این صورت به‌جاى تسهیل، کار را مشکل و پیچیده‌تر کرده‌ایم، زیرا شناخت اول وقت و آخر آن در تمام اعصار، به خصوص در مناطقى که ابزار و ادوات دقیق موجود نباشد، بسیار کار مشکلى است
برچسب ها :
