"مقدمه: چرا بعضی ها در خواندن نماز سستی می کند علت چیست شاید یکی از علل عدم آگاهی از اهمیت این عبادت عظیم است و آن طور که باید چهره نماز و اهمیت آن را بشناسند،نسبت به آن آگاهی ندارند در این مقاله با توجه به برخی از روایات می خواهیم چهره نماز و اهمیّت آن را از لسان روایات برای شما نماز گزاران و جویندگان راه حقّ بیان کنیم."

از پیامبر بزرگ اسلام روایاتى در رابطه با نماز نقل شده است از جمله
«لیکن اکثر همک الصلاة فانها رأس الاسلام بعد الاقرار بالدین:» «1»
باید بیشترین همت و قصدت نماز باشد، زیرا نماز پس از اقرار به دین رأس اسلام است.
«الصلاة عمود الدین من ترکها فقد هدم الدین:» «2»
نماز ستون دین است، کسى که آن را ترک کند و از خواندنش امتناع ورزد مسلماً ساختمان دین را ویران کرده است.
«العهد الذى بیننا و بینهم الصلاة فمن ترکها فقد کفر:» «3»
پیمان دین‏دارى میان من و امتم نماز است، پس کسى که نماز را ترک کند تحقیقاً در گردونه کفر و ناسپاسى افتاده است.
«اذا قام العبد الى الصلاة فکان هواه و قلبه الى الله تعالى انصرف کیوم ولدته امه:» «4»
هنگامى که عبد به اقامه نماز برخاست، پس میل و رغبتش و دلش در نماز متوجه خداى تعالى بود، نماز را به پایان مى‏برد در حالى که از پاکى و طهارت و آمرزش گناه مانند روزى است که مادر او را به دنیا آورده است.
«الشیطان یرعب من بنى آدم ما حافظ على الصلوات الخمس فاذا ضیعهن تجرأ علیه و اوقعه فى العظائم:» «5»
شیطان از فرزندان آدم تا زمانى که بر نمازهاى پنج‏گانه محافظت دارند مى‏ترسد، زمانى که نمازها را ضایع کنند و از خواندن آنها امتناع ورزند بر آنان جرأت پیدا مى‏کند، و آنان را در بلاها و گناهان بزرگ مى‏اندازد.
حضرت باقر (ع) مى‏ فرماید:
«ان اول ما یحاسب به العبد الصلاة فان قبلت قبل ما سواها:» «6»
بى‏تردید اولین چیزى که عبد را به آن محاسبه مى‏کنند نماز است، در نهایت اگر پذیرفته شود دیگر اعمال هم پذیرفته خواهد شد.
در حدیث قدسى آمده:
«هذه الصلوات الخمس من صلاهن لوقتهن و حافظ علیهن لقینى یوم القیامة و له عندى عهد ادخله به الجنة و من لم یصلهن لوقتهن و لم یحافظ علیهن فذلک الى ان شئت عذبته و ان شئت غفرت له:» «7»
این است نمازهاى پنج‏گانه، کسى که آنها را در وقت معینش به جاى آورد و بر شرایط ظاهر و باطنش محافظت کند به لقاء من در قیامت نایل مى‏شود در آن‏ روز نزد من براى او پیمانى است که وى را به سبب آن پیمان وارد بهشت مى‏کنم، و کسى که آنها را در وقت لازم و معینش به جاى نیاورد، و توجهى به شرایط ظاهر و باطنش ننماید، اختیار با من است، اگر بخواهم کیفرش مى‏دهم، و اگر بخواهم او را مى‏آمرزم.
حضرت باقر (ع) در رابطه با عاشقان نماز و مشتاقان بندگى و عبادت که شرایط ظاهرى و باطنى نماز را رعایت مى‏کردند، مى‏فرماید:
امیرالمؤمنین در عراق نماز صبح را با مردم به جماعت به جاى آوردند، سپس رو به آنان کردند و به موعظه آنان برخاسته و گریستند و مردم را نیز از خوف خدا به گریه انداختند.
سپس فرمودند: به خدا سوگند اقوامى را در زمان دوستم رسول خدا مى‏شناختم که شب را به روز مى‏آوردند و روز را به شب در حالى که ژولیده موى، و غبار آلود و شکم خالى بودند، [شکمى خالى از حرام یا به سبب روزه، یا به علت کم‏خورى تا بتوانند با نشاط و قدرت به بندگى برخیزند] میان پیشانى آنان چون زانوى ورم کرده بز از کثرت سجده پینه داشت، شب را براى پروردگارشان به سجده و قیام بودند، با خداى خود مناجات داشتند و از معبودشان نجات خویش را از عذاب درخواست مى‏کردند، به خدا سوگند آنان را در این حال دیدم در حالى از این که عباداتشان پذیرفته نشود مى‏ترسیدند، و از کیفر و عذاب خدا در حالت بیم به سر مى‏بردند!! «8» صاحب کشف الاسرار مى‏گوید: در قرآن مجید هزار جاى از نماز سخن به میان آمده است، این هزار مرحله به صورت فرمان به نماز، و خبر از نماز و بیان‏ پاداش آن، و توضیح کیفر ترک آن است، چه به صورت تصریح و چه بر وجه تعریض.
بدانکه هیچ عبادت مانند نماز نیست، و هر که آن را رها کند و به جاى نیاورد دلیل بر این است که وى را اندر دل نیاز نیست و اندر جان با آفریدگار راز نیست. «9»

 آیا نماز را نیکو به جاى مى‏ آورى؟
حاتم زاهد بر عاصم بن یوسف وارد شد، عاصم به او گفت: اى حاتم آیا نماز را نیکو به جاى آورده‏اى؟ حاتم گفت آرى، عاصم گفت: چگونه نماز به جاى مى‏آورى؟ گفت: هنگامى که وقت نماز نزدیک مى‏شود وضوى جامع و کامل مى‏گیرم، سپس در مکانى که باید نماز بگزارم راست و مستقیم مى‏ایستم، تا همه اعضایم آرام بگیرد، کعبه را میان دو دیده مشاهده مى‏کنم، و مقام را روبروى سینه‏ام، و خدا را بر فراز خود مى‏بینم، خدائى که آنچه در قلب من است مى‏داند، قدمم بر صراط؟، و بهشت در طرف راست و دوزخ در طرف چپم و ملک الموت پشت سرم!
گمان مى‏کنم که این آخرین نماز من است، سپس به نیکى تکبیر مى‏گویم و با فکر و اندیشه و تأمل و دقت به قرائت حمد و سوره مى‏پردازم، و با فروتنى و تواضع رکوع مى‏کنم، و با تضرع و خاکسارى سجده به جاى مى‏آورم آنگاه مى‏نشینم و بر پایه امید به حق تشهد مى‏خوانم، سپس بر اساس سنت پیامبر سلام مى‏گویم آنگاه میان خوف و رجا از جاى بر مى‏خیزم و بر صبر و استقامت در بندگى توجه مى‏کنم و در حفظ آن مى‏کوشم.
عاصم گفت: این است نماز تو گفت: آرى سى سال است اینگونه به نماز قیام دارم، عاصم گریست و گفت: من تا کنون به این صورت نماز نخوانده‏ام! «10»

"از مجموعه روایات می توان نتیجه گرفت که اساس دین بندگی خداوند است و از بین عبادت به نماز اهمیت ویژه ای داده شده که محافظت از آن باعث سعادت دنیا و آخرت انسان می شود و سهل انگاری نسبت به آن شقاوت و عذاب دنیوی و اخروی را به دنبال دارد ، سفارش می شود که چهره نماز را برای خود و فرزندانمان طبق روایات و آیات الهی توصیف کنیم و با مطالعه روایت نمازی اهمیّت مسئله نماز برای خودمان و فرزندانما ن روشن  می شود ، و وقتی اهمیت نماز روشن شود دیگر در انجام این عبادت سستی نمی کنند و این نماز سعادت دنیا و آخرت انسان مومن را تضمین می کند خداوند به همه ما توفیق نمازی با حضور قلب عنایت کند انشاءالله."

پی نوشت ها:
______________________________
(1)- بحار 77 ص 127.
(2)- کشف الاسرار ج 1 ص 47.
(3)- کشف الاسرار ج 1 ص 47.
(4)- بحار 84 ص 261.
(5)- بحار ج 82 ص 202.
(6)- بحار ج 83 ص 25.
(7)- کلمة الله 263 به نقل از فروع کافى.
(8)- کافى ج 2 ص 236.
(9)- کشف الاسرار میبدى ج 1 ص 47.
(10)- روح البیان ج 1 ص 60.

کتاب : تفسیر حکیم جلد یک
نوشته : حضرت آیت الله حسین انصاریان

 مقدمه:قرآن مجید به یادگیری و آموزش به طور اعم و یادگیری و آموزش نماز به طور اخص،اهمیت بسیار داده است. اهمیت یادگیری از دیدگاه قرآن به اندازه ای است که در اولین سوره ای که بر پیامبر نازل می شود به مسئلهء یاددادن و آموزش اشاره شده و از خواندن و نوشتن و یادگیری به عنوان ابزارهایی برای پرورش و رساندن انسان به کرامت یاد گردیده است.
خداوند در قرآن کریم خطاب به پیامبر اکرم(ص)می فرماید:
«و امر اهلک بالصلوة و اصطبر علیها»
،یعنی خانوادهء خود را به نماز فرمان بده و بر انجام آن شکیبا باش.(سورهء طه،آیهء 123)
حضرت ابراهیم(ع)در دعاهای خود می فرمایند: «پروردگارا،مرا برپا کنندهء نماز قرار ده،و از فرزندانم(نیز چنین فرما)،پروردگارا دعای مرا بپذیر!(سورهء ابراهیم،آیهء 40)
حضرت لقمان به پسرشان می فرمایند:پسرم!نماز را برپادار،و امربه معروف و نهی ازمنکر کن،و در برابر مصائبی که بر تو می رسد با استقامت و شکیبا باش که این از کارهای مهم و اساسی است.(سورهء لقمان،آیهء 17)
در جای دیگر،حضرت لقمان به فرزندشان می فرمایند: «فرزند عزیزم!مبادا خروس از تو هشیارتر و به اوقات نماز از تو مراقب تر باشد.آیا نمی بینی که به هنگام هر نماز،رسیدن وقت آن را اعلام می کند و سحرگاهان به آوای بلند ندا سرمی دهد،در حالی که تو در خوابی؟»(عزیزی،1379،ج 2،ص 186). حضرت علی(ع)می فرمایند:«نماز را به فرزندانتان بیاموزید.»
در روایات اسلامی آمده است هرگاه معلم به کودکی بگوید که بگو بسم اللّه الرحمن الرحیم و کودک بگوید،خداوندا یک فرمان رهایی از دوزخ برای کودک و یکی برای والدین او و یکی برای معلم وی می نویسد.
امام باقر(ع)از قول رسول اکرم(ص)می فرمایند:«اسالم آیین محکم و استوار الهی است و دین سهل و خالی از مشقت است.با مدارا در آن قدم بردارید و عبادت خدا را بر بندگان خدا تحمیل نکنید و همانند سواری نباشید که مرکب خود را خسته و فرسوده می کند و در نتیجه نه راه سفر را پیموده و نه مرکبش سالم مانده است.»
پیاکبر اکرم روزی با گروهی از کودکان روبه رو شدند و فرمودند:«وای بر احوال فرزندان آخر الزمان از دست پدارنشان.»از حضرت سؤال کردند:«یا رسول اللّه از دست پدران مشرکشان؟»فرمودند:«نه از دست پدران مؤمن و مسلمانشان.زیرا چیزی از واجبات و فرائض را به فرزندانشان نمی آموزند و اگر فرزند شخصا برای یادگیری احکام اقدام کرد او را از این کار باز می دارند و به بهرهء بسار اندکی از دنیا برای آن ها راضی می شوند.»آن گاه پیامبر می فرمایند:«من از آن ها بیزارم و آن ها نیز از من بیزارند.
حضرت علی(ع)می فرمایند:«نماز را به فرزندانتان بیاموزید.»
سلیمان جعفری می گوید:«از امام علی(ع)شنیدم که فرمود: «در خانهء خویش اذان بگوی،تا شیطان از آن جا بگریزد و کودکان نیز به آن ذکر آشنا شوند.»
امام علی (ع) می فرمایند:«هرگاه کودک به حدی از رشد برسد و مقداری از قرآن را بخواند،به او نماز را بیاموزید.»
در حدیث دیگری به همین مضمون نقل است که امام علی(ع)می فرمایند:«نماز بر کودک،زمانی که عقلش رسید لازم است.»
امام صادق(ع)می فرمایند:«امام علی(ع)در خانهء خود اتاق متوسطی برای نماز خود اختصاص داده بودند.شب ها برای نماز خواندن طفل کوچکی را که نمی خوابید با خود به آن اتاق برده،نماز می خواند.»

امام صادق(ع)می فرمایند:هنگامی که کودک وضو را یاد می گیرد،خداوند پدر و مادرش را می آمرزد.
در مورد عدم سختگیری در عبادات و نماز روایات زیر نقل شده است:
«امام موسی کاظم(ع)در سنین کودکی در خدمت امام جعفر صادق(ع)(پدر ایشان)به نماز ایستاده بودند.اندیشمندی از اهالی شهر نزد آن حضرت بود و دید این فرزند به سوی در باز نماز می خواند که کراهت دارد،مسئله را از حضرت صادق پرسید،امام فرمودند:«از خود کودک سؤال کنید.!آن اندیشمند رو به کودک خردسال،یعنی امام کاظم(ع)کرد و عرض کرد:«چرا رو به در باز نماز می خوانید؟امام کاظم(ع)فرمود:«آن کسی که من به سوی او نماز می خوانم از این در به من نزدیکتر است.»(نرم افزار جامع احادیث نور،1383).
امام باقر(ع)از قول رسول اکرم(ص)می فرمایند:«اسلام آیین محکم و استوار الهی است و دین سهل و خالی از مشقت است.با مدارا در آن قدم بردارید و عبادت خدا را بر بندگان خدا تحمیل نکنید و همانند سواری نباشید که مرکب خود را خسته و فرسوده می کند و در نتیجه نه راه سفر را پیمود و نه مرکبش سالم مانده است.»(همان منبع).
به همین دلیل باید از طولانی کردن نماز کودکان و عبادات و نماز زیاد و طولانی و خسته کننده پرهیز کرد.
«حضرت سجاد(ع)کودکانشان را دستور می داد تا نماز مغرب و عشاء را با هم بخوانند و نماز و ظهر و عصر را نیز با هم بخوانند و در مورد این که هر نمازی را در وقت فضیلت و مخصوص خودش بخوانند بر آنان سخت نمی گرفت.به آن حضرت عرض شد:«آن ها نماز را در غیر وقت فضیلتش می خوانند.»امام فرمود:«این کار برای آنان بهتر است از این که بخوابند و نماز نخوانند.»
امام صادق(ع)می فرمایند:«من جوان بودم و در عبادت کوشش بسیاری می کردم.پدرم به من فرمود:«کم تر از این مقدار عبادت کن زیرا وقتی خداوند بنده ای را دوست دارد با عبادت کم هم از او راضی می شود.
براساس احادیث ذکر شده باید قبل از 7 سالگی برخی زمینه های لازم برای برپاداشتن نماز توسط کودکان را ایجاد کرد، مثلا ذکرها،شعارهای مهم اسلامی،حرکاتی مثل ایستادن ساده رو به قبله،رکوع و سجود را می توان یاد داد تا گاه گاهی در کنار والدین تمرین کنند.به تدریج وقتی کودکان با این فریضه انس گرفتند از 7 سالگی به بعد باید از آن ها خواست تا نماز بخوانند، اما در این فریضه نباید سخت گیری کرد،تا پایان 9 سالگی که مؤاخذه به آن اضافه می شود.
صورت عقلی گرفتن رفتار مذهبی از 7 سالگی است که کودک می تواند مطالبی را بفهمد و از آن سر درآورد.قبل از این سنین اغلب جنبهء احساسی و نشان دادن همراهی با والدین و دیگران را دارد.
رؤایات زیر در مورد سن آموزش و نحوهء آموزش نماز است: در اسلام مسئلهء ارتباط با خدا به شکل غیر مستقیم از همان بدو تولد مورد تأکید قرار گرفته است،به طوری که پیامبر می فرماید: «هرکس که خداوند به او فرزندی داده است،در گوش راستش اذان و در گوش چپ اقامه بگوید که عصمت و نگاهخداری از شیطان رجیم است.»
امام صادق می فرمایند:«هنگامی که کودک به سن 3 سالگی رسید او را وادار کنید که هفت مرتبه بگوید:لا اله الا اللّه و او را آزاد بگذارید.همین که 3 سال و هفت ماه و 20 روزه شد،دومین جمله یعنی محمد رسول اللّه را یاد گرفته،7 مرتبه آن را تکرار کند.وقتی 4 ساله شد،7 مرتبه صلوات بر پیامبر بفرستد،سپس او را آزاد بگذارید.در 5 سالگی دست چپ و راست را یادش دهید و وقتی آن را شناخت او را در جهت قبله قرار داده،از او بخواهید که سجده کند.سپس او را آزاد بگذارید.در پایان 6 سالگی به او بگویید که نماز بگزارد و رکوع و سجود را به او یاد دهید.در پایان 7 سالگی شستن دست ها و صورت را یادش دهید و به او بگویید که نماز بخواند.در پایان 9 سالگی نماز و وضو یادش دهید.»(عزیزی،1379،ج 2،ص 120) احادیث دیگری به همین مضمون از پیامبر اکرم(ص) (در مکارم الاخلاق و وسایل الشیعه)،امام صادق(ع)(در بحار،وسایل الشیعه و میزان الحکمه)و از امام باقر(ع)(در میزان الحکمه)ذکر شده است.
فهرست منابع:
-قرآن کریم،ترجمهء ناصر مکارم شیرازی.
-باهنر،ناصر(1378):آموزش مفاهیم دینی همگام با روان شناسی رشد،تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلغات اسلامی.
-بی ریا و همکاران(1375):روان شناس رشد بانگرش به منابع اسلامی،تهران، انتشارات سمت.
-جمشیدی،نرگس(1377):نقش والدین و مربیان در گرایش دینی کودکان و نوجوانان،مجموعه مقالات هشتمین اجلاس سراسری نماز(ص ص 84- 67)،تهران،ستاد اقامهء نماز.
-دیلمی،حسن(1378):هزار و یک نکته دربارهء نماز،تهران،ستاد اقامهء نماز.
-راشدی،حسن(1380):نمازشناسی،جلد دوم،تهران،ستاد اقامهء نماز.
-عزیزی،عباس(1379):جامع آیات و احادیث موضوعی نماز،جلد 1 و 2،قم، انتشارات نبوغ.
-قائمی،علی(1370):پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان،تهران،انشارات امیری.
-کرمیان زیارانی،خدابخش(1380):کلام برتر،سخنان حضرت علی(ع)،تهران، ستاد اقامهء نماز.
-نعیمی،جواد(1375):شوق پرواز،مشهد،انتشارات گوهر سیاح.
-نرم افزار جامع احادیث اهل بیت(1383):نور 5/2 جامع الاحادیث،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی.

فى سورة النساء آیه 102

وَ إِذا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذا سَجَدُوا فَلْیَکُونُوا مِنْ وَرائِکُمْ وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْرى‏ لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُمْ مَیْلَةً واحِدَةً وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کانَ بِکُمْ أَذىً مِنْ مَطَرٍ أَوْ کُنْتُمْ مَرْضى‏ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَکُمْ وَ خُذُوا حِذْرَکُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْکافِرِینَ عَذاباً مُهِیناً

و هنگامی که در میان آنها باشی و در میدان جنگ برای آنها نماز برپا کنی باید دسته ای از آنها با تو (به نماز) برخیزند و باید سلاحهای خود را با خود برگیرند و هنگامی که سجده کردند (و نماز را به پایان رسانیدند) باید به پشت سر شما (به میدان نبرد) بروند و آن دسته دیگر که نماز نخوانده اند و مشغول پیکار بوده اند بیایند و با تو نماز بخوانند و باید آنها وسایل دفاعی و سلاحهای خود را با خود (در حال نماز) حمل کنند زیرا کافران دوست دارند که شما از سلاحها و متاعهای خود غافل شوید و یک مرتبه به شما هجوم کنند. و اگر از باران ناراحت هستید و یا بیمار (و مجروح) باشید مانعی ندارد که سلاحهای خود را بر زمین بگذارید ولی وسایل دفاعی (مانند زره و خود) را با خود بردارید. خداوند برای کافران عذاب خوارکننده ای فراهم ساخته است.« نساء ، ۱۰۲»

شأن نزول

هنگامی که پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ با عده ای از مسلمانان به عزم مکه وارد سرزمین (حدیبیه) شدند و جریان به گوش قریش رسید خالد بن ولید به سرپرستی یک گروه دویست نفری برای جلوگیری از پیروی مسلمانان به سوی مکه در کوههای نزدیک مکه مستقر شد هنگام ظهر بلال اذان گفت و پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ با مسلمانان نماز ظهر را به جماعت ادا کردند خالد از مشاهده این صحنه در فکر فرو رفت و به نفرات خود گفت در موقع نماز عصر که در نظر آنها بسیار پر ارزش است و حتی از نور چشمان خود آن را گرامی تر می دارند باید از فرصت استفاده کرد و با یک حمله برق آسا و غافلگیرانه در حال نماز کار مسلمانان را یکسره ساخت در این هنگام آیه فوق نازل شد و دستور نماز خوف را که از هر حمله غافلگیرانه ای جلوگیری می کند به مسلمانان داد و این خود یکی از نکات اعجاز قرآن است که قبل از اقدام دشمن، نقشه های آنها را نقش بر آب کرد و لذا گفته می شود خالد بن ولید با مشاهده این صحنه ایمان آورد و مسلمان شد.

در تعقیب آیات مربوط به جهاد این آیه کیفیت نماز خوف را که به هنگام جنگ باید خوانده شود به مسلمانان تعلیم می دهد، آیه خطاب به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید: هنگامی که در میان آنها هستی و برای آنها نماز جماعت برپا می داری باید مسلمانان به دو گروه تقسیم شوند نخست عده ای با حمل اسلحه با تو به نماز بایستند.

ـ سپس هنگامی که این گروه سجده کردند (و رکعت اول نماز آنها تمام شد، تو در جای خود توقف می کنی) و آنها با سرعت رکعت دوم را تمام نموده و به میدان نبرد باز می گردند و در برابر دشمن می ایستند) و گروه دوم که نماز نخوانده اند جای گروه اول را می گیرند و با تو نماز می گزارند. (فاذا سجدوا فلیکونوا من ورائکم و لتأت طائفه اخری لم یصلوا فلیصلوا معک).

گروه دوم نیز باید وسائل دفاعی و اسلحه را با خود داشته باشند و بر زمین نگذارند. (و لیأخذوا حذرهم و اسلحتهم).

این طرز نماز گزاردن برای این است که دشمن شما را غافلگیر نکند زیرا دشمن همواره در کمین است که از فرصت استفاده کند و دوست می دارد که شما از سلاح و متاع خود غافل شوید و یک باره به شما حمله ور شود.

ود الذین کفروا لو تغفلون عن اسلحتکم و امتعتکم فیمیلون علیکم میله واحده.

ولی از آنجا که ممکن است ضرورتهایی پیش بیاید که حمل سلاح و وسائل دفاعی هر دو با هم به هنگام نماز مشکل باشد و یا به خاطر ضعف و بیماری و جراحاتی که در میدان جنگ بر افراد وارد می شود حمل سلاح و وسائل دفاعی تولید زحمت کند، در پایان آیه چنین دستور می دهد:

و لا جناح علیکم ان کان بکم اذی من مطر او کنتم مرضی ان تضعوا اسلحتکم.

و گناهی بر شما نیست اگر از باران ناراحت باشید و یا بیمار شوید که در این حال سلاح خود را بر زمین بگذارید.

ولی در هر صورت از همراه داشتن وسائل محافظتی و ایمنی (مانند زره و خود و امثال آن) غفلت نکنید و حتی در حال عذر حتماً آنها را با خود داشته باشید که اگر احیاناً دشمن حمله کند بتوانید تا رسیدن کمک خود را حفظ کنید (و خذوا حذرکم). شما این دستورات را به کار ببندید و مطمئن باشید پیروزی با شما است زیرا خداوند برای کافران مجازات خوارکننده ای آماده کرده است.

ان الله اعد للکافرین عذاباً مهیناً

در اینجا به چند نکته باید توجّه داشت:

۱ـ روشن است که منظور از بودن پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در میان مسلمانان برای به پا داشتن این نماز خوف این نیست که انجام این نماز مشروط به شخص پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ است بلکه منظور وجود امام و پیشوائی برای انجام جماعت در میان سربازان و مجاهدان است و لذا علی ـ علیه السّلام ـ و امام حسین ـ علیه السّلام ـ نیز نماز خوف به جای آوردند و حتی جمعی از فرماندهان لشکرهای اسلامی همانند حذیفه این برنامه اسلامی را به هنگام لزوم انجام دادند.

۲ـ در آیه به گروه اول دستور می دهد که اسلحه را به هنگام نماز خوف داشته باشند ولی به گروه دوم می گوید وسائل دفاعی (مانند زره) و اسلحه را هیچ کدام به زمین نگذارند.

ممکن است تفاوت این دو گروه به خاطر آن باشد که به هنگام انجام نماز توسط دسته اول دشمن هنوز کاملاً آگاه از برنامه نیست و لذا احتمال حمله ضعیف تر است ولی در مورد دسته دوم که دشمن متوجه انجام مراسم نماز می شود احتمال هجوم بیشتر است.

۳ـ منظور از حفظ امتعه این است که علاوه بر حفظ خویش باید مراقب وسایل دیگر جنگی و وسایل سفر و مواد غذائی و حیواناتی که برای تغذیه همراه دارید نیز باشید.

۴ـ می دانیم که نماز جماعت در اسلام واجب نیست ولی از مستحبات فوق العاده مؤکد است و آیه فوق یکی از نشانه های زنده تأکید این برنامه اسلامی است که حتی در میدان جنگ برای انجام آن از روش نماز خوف استفاده می شود این موضوع هم اهمیت (اصل نماز) و هم اهمیت جماعت را می رساند و مطمئناً تأثیر روانی خاصی هم در مجاهدان از نظر هماهنگی در هدف و هم در دشمنان از نظر مشاهده اهتمام مسلمانان به وظائف خود حتی در میدان جنگ دارد.

کیفیت نماز خوف:

در آیه فوق درباره کیفیت نماز خوف توضیح زیادی به چشم نمی خورد و این روش قرآن است که کلیات را بیان کرده و شرح آن را به (سنت) واگذار می کند. طریقه نماز خوف آنچنان که از سنت استفاده می شود این است که نمازهای چهار رکعتی تبدیل به دو رکعت می شود گروه اول یک رکعت را با امام می خوانند و امام پس از اتمام یک رکعت توقف می کند و آن گروه یک رکعت دیگر را به تنهایی انجام می دهند و به جبهه جنگ باز می گردند سپس گروه دوم جای آنها را می گیرند و یک رکعت نماز خود را با امام و رکعت دوم را به طور فرادی انجام می دهند.

«مقدمه: برای این که اهمیت و جایگاه عظیم نماز برای ما روشن شود باید ببینیم قرآن کریم و ائمه معصومین علیهم السلام در بار ه نماز چه آیاتی و احادیثی را بیان فرموده اند لذا در ابتدا چند حدیث را از باب نمونه بیان می شود و نکاتی که از این احادیث برداشت می شود را برای شما خواننده گرامی بیان می کنیم.»

قَالَ الصَّادِقُ - عَلَیْهِ السَّلامُ

*أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ- عَزَّ وَ جَلَّ- الصَّلَاةُ، وَ هِیَ آخِرُ وَصَایَا الْأَنْبِیَاءِ علیهم السلام.(کافی (ط - دارالحدیث) ج‏6 ص8 )

محبوب‏ترین عمل‏ها نزد خدای عزّ و جلّ نماز است و نماز آخرین سفارش انبیاست.      

امام صادق علیه السلام:

* مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَعْلَمَ أَ قُبِلَتْ صَلَاتُهُ أَمْ لَمْ تُقْبَلْ فَلْیَنْظُرْ هَلْ مَنَعَتْهُ صَلَاتُهُ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکَرِ فَبِقَدْرِ مَا مَنَعَتْهُ قُبِلَتْ مِنْهُ.(بحار الأنوار (ط - بیروت) ج‏79 ص198

هرکس دوست بدارد بداند که آیا نمازش قبول شده یا نه،باید بنگرد که آیا نمازش او را از کارهای‏ زشت و ناپسند بازداشته یا نه.پس به هر اندازه که نمازش او را باز داشته،به همان اندازه نیز از او پذیرفته شده است.

امام صادق علیه السلام:

* إِنَّ الْمُسْلِمَ إِذَا تَوَضَّأَ وَ صَلَّى الْخَمْسَ تَحَاتَّتْ خَطَایَاهُ کَمَا تَتَحَاتُّ الْوَرَقُ.( بحار الأنوار (ط - بیروت) ج‏79 ص235 )

آن‏گاه که مسلمان وضو گیرد و نمازهای پنجگانه را بخواند گناهانش فرو ریزد،چنانکه برگ از درخت بریزد.

رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله:

* لَوْ یَعْلَمُ الْمُصَلِّی مَا یَغْشَاهُ مِنَ الرَّحْمَةِ لَمَا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ السُّجُود.(تصنیف غرر الحکم و درر الکلم 175)

اگر نمازگزار آن رحمتی که او را فرا می‏گیرد،بداند هرگز سر خود را از سجده برنخواهد داشت.

امام علی علیه السلام:

*بِالصَّلَاةِ یَبْلُغُ الْعَبْدُ إِلَى الدَّرَجَةِ الْعُلْیَا.(بحار الأنوار (ط - بیروت) ج‏79 ص232 )
با نماز بنده به برترین درجات می‏رسد.

رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله:

* الصَّلَاةُ تَثْبِیتٌ لِلْإِخْلَاصِ وَ تَنْزِیهٌ عَنِ الْکِبْر. (الأمالی (للطوسی) النص 296 )

نماز تثبیت‏ کننده اخلاق و زداینده کبر از وجود انسان است.

امام باقر علیه السّلام:

* لِکُلِّ صَلَاةٍ وَقْتَانِ أَوَّلُ الْوَقْتِ أَفْضَلُهُمَا.(الکافی (ط - الإسلامیة) ج‏3ص274)
برای هر نمازی دو وقت باشد،اوّل وقت برترین آنهاست.

امام صادق علیه السلام:

*لَا یَقُومَنَّ أَحَدُکُمْ فِی الصَّلَاةِ مُتَکَاسِلًا وَ لَا نَاعِساً وَ لَا یُفَکِّرَنَّ فِی نَفْسِهِ فَإِنَّهُ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّمَا لِلْعَبْدِ مِنْ صَلَاتِهِ مَا أَقْبَلَ عَلَیْهِ مِنْهَا بِقَلْبِهِ.(وسائل الشیعة ج‏5 ص477)

هیچ‏کس از شما با حالت کسالت و خواب‏آلودگی به نماز نایستد،و در حال نماز به افکار خود مشغول نشود چه نمازگزار در برابر پروردگار بزرگ است و جز این نیست که نماز بنده،اندازه‏ای او را سود دهد که با قلبش در آن به خدای روی کرده باشد.

امام علی علیه السلام:

*إِذَا قَامَ أَحَدُکُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَلْیُصَلِّ صَلَاةَ مُوَدِّع.‏( بحار الأنوار (ط - بیروت) ج‏10 ص107 )

وقتی به نماز می‏ ایستید،همچون کسی باشید که می‏ خواهد دنیا را وداع گوید.

امام علی علیه السّلام:

 *الخشوع زینة الصّلاة.( بحارالانوار، ج 77، ص 131)

خشوع زینت نماز است.

امام جواد علیه السلام:

*ِ لَیْسَ مِنِّی مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلَاتِه‏(الکافی (ط - الإسلامیة) ج‏3 ص 269) .
از من نیست آن‏که نماز را سبک شمارد

رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله:

* الصَّلَاةُ عِمَادُ الدِّینِ فَمَنْ تَرَکَ صَلَاتَهُ مُتَعَمِّداً فَقَدْ هَدَمَ دِینَه‏ (بحار الأنوار (ط - بیروت) ج‏79 202 )

.
نماز ستون دین است،هرکه نمازش را از روی عمد ترک کند،دینش را ویران کرده است.

رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله:

*مَنْ‏ صَلَّى‏ الْخَمْسَ‏ فِی‏ جَمَاعَةٍ، فَظُنُّوا بِهِ‏ خَیْرا( وسائل الشیعة ج‏8 286 )

هرکه نمازهای پنجگانه را به جماعت خواند به او حسن‏ظن داشته باشید.

امام باقر علیه السّلام:

*مَنْ تَرَکَ الْجَمَاعَةَ رَغْبَةً عَنْهَا وَ عَنْ جَمَاعَةِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ فَلَا صَلَاةَ لَه‏.(وسائل الشیعة ج‏7 ص 299)

هرکه نماز جماعت را بدون عذر از روی بی‏اعتنایی به آن و به جماعت مؤمنان رها کند،نماز کامل‏ برای او نباشد.


از مجموعه روایات نماز این نکات را می‏ آموزیم که:

1-نماز،محبوب پروردگارا و نمازگزار، با بالی از نماز به آستانه محبوب پر می‏ گشاید و با زمزمه دلنشین نماز از خاک می‏ گسلد و به آسمان می‏ پیوندد.همین است که نماز معراج مؤمن،نردبان کمال و نشانه عشق به‏ پرورگار است.

2-نماز،تمرین خوبی و خوب شدن‏ است.بازتاب نماز را همیشه در زندگی باید جستجو کرد.اگر نماز تحوّل‏ آفرین،رشد دهنده و سازنده باشد گواه پذیرفته شدن آن‏ است و اگر جز این،روح نماز رها شده و تنها به جسم آن پرداخته‏ اند.نماز باید زداینده  فحشا،پلیدی،پوکی و پلشتی باشد.

3-نمازگزار،همین‏که خود را برای‏ نماز آماده می‏ سازد و روی از همه چیز می‏ تابد و به سمت محبوب رو می‏ کند. فضایی در خود می‏آفریند که بریدگی از گناه‏ و آلودگی اولین ره‏آورد آن است.وضو،آغاز نماز است.با وضو تنها دست و صورت صفا و پاکی نمی‏یابند که قلب و جان نیز پاکیزه و مصفّا می ‏شود.

4-نماز،بارانی از رحمت الهی بر سر نمازگزار فرو می‏ باراند و بذر قلب او را شکوفا می‏ کند و وجودش را به ثمر می‏ نشاند.

5-نماز،فرو افتادن در مقابل حق است‏ و خشوع و خضوع در بارگاه بی‏نیاز،پس‏ نماز کشتی مطمئن است که نمازگزار را به‏ ساحل پاکی و خلوص و عظمت روح‏ می‏رساند و غرور دروغین را از او می‏ گیرد.

6-نماز باید توأم با نشاط و شادابی‏ باشد و در اوّل وقت با اشتیاق و شور برپا شود.نمازی که در نهایت سیری و پری یا کسالت و بی‏نشاطی برپا شود،امضای خدا را در پای خویش نخواهد دید.

7-در لحظه برپایی نماز باید همیشه‏ تصور کرد این آخرین نماز زندگی است تا با خضوع و خشوع برپا شود در آن صورت‏ ادراک روح نماز و احساس حضور در پیشگاه الهی بهتر به انسان دست می‏دهد و در نتیجه نماز پربارتر و خالصانه‏ تر خواهد شد.

8-نماز را به جماعت بخوانیم تا لذت‏ همراهی،وحدت و همدلی با دیگران را دریابیم.مثل قطره در دریای جماعت گم‏ شویم تا«خود»بینی‏ها بشکند و«دریا» اندیشی در ما پا بگیرد.

«نتیجه: با توجه به روایات نماز ،نماز بارانی از رحمت الهی بر سر نمازگزار ،و تمرین خوبی و خوب شدن‏ و فرو افتادن در مقابل حق‏ و خشوع و خضوع در بارگاه الهی است و  نمازی که سعادت دنیا و آخرت انسان را به دنبال دارد باید با توجه و حضور قلب و با تمام شرائطش خوانده شود که این اثر(سعادت دنیا و آخرت) را به دنبال داشته باشد از خداوند متعال توفیق عبادت خالصانه و خاضعانه و خاشعانه و عاشقانه را برای شما عزیزان نمازگزار آرزو می کنیم.»

نماز جزء برنامه‌های حکومت اسلامی
الّذین ان مکّنّا هم فی الأرض اقاموا الصّلوه و اتوا الزّکوه‌ و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و للّه عاقبه‌ الاُمور:
یاران خدا کسانی هستند که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می‌دارند و زکات را ادا می‌کنند و امر به معروف و نهی از منکر می‌نمایند و پایان همه‌ امور از آن خداست. (حج ، 41)
ـ این آیه خطاب به یاران خدا است که در آیه‌ قبل وعده یاری به آنها داده شده است و مقام و اوصاف مؤمنین را بیان می‌کند.
ـ آنها هرگز پس از پیروزی، همچون خودکامگان و جباران به عیش و نوش و لهو و لعب نمی‌پردازند و در غرور و مستی فرو نمی‌روند؛ بلکه پیروزیها و موفقیتها را نردبانی برای ساختن خویش و جامعه قرار می‌دهند. آنها پس از قدرت یافتن، تبدیل به یک طاغوت جدید نمی‌شوند، ارتباط‌شان با خدا محکم و با خلق خدا نیز مستحکم است؛ چرا که نماز سمبل پیوند با خالق است و زکات، رمزی برای پیوند با خلق، و امر بمعروف و نهی از منکر پایه های اساسی ساختن یک جامعه‌ سالم محسوب می‌شود.[1]
ـ همین چهار صفت برای معرفی این افراد کافی است، و در سایه‌‌ آن سایر عبادات و اعمال صالح و ویژگیهای یک جامعه‌ با ایمان و پیشرفته فراهم است.
ـ مؤمنان تنها قبل از پیروزی به در خانه‌ خدا نمی‌روند بلکه بعد از پیروزی هم به مقتضای (الّذین ان مکنّاهم فی الأرض اقاموا الصّلوه...) رابطه‌ خود را با او همچنان محکم می‌دارند و پیروزی بر دشمن را وسیله‌ای برای نشر حق و عدالت و فضیلت قرار می‌دهند.
ـ در بعضی از روایات اسلامی آیه‌‌ فوق به حضرت مهدی ـ علیه السّلام ـ و یارانش یا آل محمد به طور عموم تفسیر شده است. چنانکه از حدیثی از امام باقر ـ علیه السّلام ـ می‌خوانیم که در تفسیر آیه‌ (الّذین ان مکنّاهم فی الارض) فرمود: این آیه تا آخر از آن آل محمد و مهدی و یاران او است.
ـ خداوند شرق و غرب زمین را در سیطره‌ حکومت آنها قرار می‌دهد آیینش را آشکار می‌سازد و به وسیله‌ مهدی ـ علیه السّلام ـ و یارانش بدعت و باطل را نابود می‌کند آن چنان که تبهکاران حق را نابود کرده بودند و آن چنان می‌شود که بر صفحه‌ زمین اثری از ظلم دیده نمی‌شود چرا که آنها امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند.[2]
این احادیث بیان کننده‌ مصداقهای روشن و آشکار است و مانع عمومیت مفهوم آیه نیست بنابراین مفهوم گسترده‌ آیه، همه‌ افراد با ایمان و مجاهد و مبارز را شامل می‌شود.
ـ یکی از صفات مؤمنین این است که اگر در زمین تمکنی پیدا کنند و در انتخاب هر قسم زندگی که بخواهند به آنها آزادی داده شود، و در میان همه‌ انواع و انحاء‌ زندگی، یک زندگی صالح را اختیار می‌کنند و جامعه‌ای صالح بوجود می‌آورند که در آن جامعه نماز به پا داشته می‌شود و زکات داده می‌شود، و امر به معروف و نهی از منکر انجام می‌شود.
ـ ‌اگر از میان همه‌ جهات عبادت، ‌نماز را و از میان همه‌ جهات مالی، زکات را نام برده بدین جهت است که این دو در باب خود، عمده آن باب هستند.[3]
ـ زجاج گوید این آیه‌ وصف کسانی است که خدا را یاری کنند.
و لله عاقبه ‌الامور عاقبت کارها به دست خدا است، این جمله نظیر (الی الله ترجع الامور) است، یعنی هر ملکی و حکومتی و قدرتی باطل می‌شود جز ملک و حکومت و قدرت حق و سرانجام همه‌ امور به دست خدا می‌افتد.[4]
اهمیت حکومت اسلامی و احیاء نماز و زکات و امر به معروف و نهی از منکر
در تفسیر المیزان آمده: مراد به تمکین آنان در زمین این است که ایشان را در زمین نیرومند کند به طوری که هر کاری را بخواهند، بتوانند انجام دهند و هیچ مانعی یا مزاحمی نتواند سد راه آنان شود.
ـ در صورت داشتن قدرت و اختیار،‌ اجتماعی صالح به وجود می‌آورند.
ـ مراد به مؤمنین، عموم مؤمنین آن روز بلکه عامه مسلمین تا روز قیامت است. عالی‌ترین جامعه‌ای که در تاریخ اسلام تشکیل یافت جامعه‌ای بود که در عهد رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ در آن جامعه نماز به پا شد.[5]

پی نوشتها
__________________

[1] . نمونه، ج14، ص117.
[2] . نمونه، ج14، ص121.
[3] . المیزان، ج14، ص574.
[4] . مجمع البیان، ج7، ص139.
[5] . المیزان، ج14، ص574 و 575.

سجاده ام را به سمت قبله نیاز می گشایم،

تا ذره ذره وجودم را به معراج نگاهت پرواز دهم،

می ایستم به قامت، در برابرت تا عظمتت را سپاس گویم،

به رکوع می روم تا بزرگی ات را به یاد بیاورم،

و به سجده می افتم، تا بر بندگی ام مُهر عشق بزنم ... ؛

چه آرامش پایان ناپذیری در نگاه توست ؟!

چه لحظه های مهرافروزی در ذکر یادت !

پروردگارا !

دستان دعایم را ، به عرش الهیت برسان ،

دلم را به حلاوت دوستیت ،

و چشمان باران زده ام را به دیدارت، نورانی گردان.

و نوشتم:

پروردگارا!

دستم را آنچنان قوی گردان تا بتوانم نوشته هایم را در عالم مجازی نشر دهم و نعمتِ عبادتِ مخلصانه ات را تبلیغ ... .

اتل متل توتوله                     بگو وضو چه جوره                   

نیت اول کاره                        گل فصل بهاره                     

 با دست راست آهسته         آب رو صورت نشسته    

 تی تاپ و تی تاپ آب بریز     یک بار دو بار آب بریز

از پیشونی تا چونه               کل صورت همونه        

 اتل ومتل چی خواسته         نوبت دست راسته    

تی تاب تی تاب آب بریز         یک بار دو بار آب بریز    

رو به پایین نه بالا (2)             بچه خوب ای والله     

اتل و متل چی خواسته          هر چی طرف راسته   

 چپم همونو خواسته              تی تاب تی تاب آب بریز    

  یک بار دو بار آب بریز              رو به پایین نه بالا (2)

 مسح سرو کشیدم               تا پیشونی دویدم          

اتل ومتل چی خواسته          نوبت پای راسته

با دست راست آهسته           دستو رو پا می ارم 

کمی عقب می آرم                 اتل و متل تمومه            

                           اگه چپش نمونه

شعر کودکانه نماز

نماز

وقتی نماز می خونم

انگار تو آسمونم

من از زمین جدایم

پیش فرشته هایم

دستای من تو دستشون

پر می زنم به آسمون

من با اونا می رم بالا

می چینم از ستاره ها

ستاره از دستای من دوباره

پُر می شه جانمازم از ستاره

ستاره های رحمت الهی

میدن به تو اگه تو هم بخواهی

به شرطی که نمازتو بخونی

ترک نکنی قدرشو خوب بدونی