از این پرسش چند پاسخ داده شده است:
پاسخ اول:
آیتالله جوادى آملى در تفسیر تسنیم در ذیل آیات 45 و 46 از سوره بقره مىنویسد:
«قرآن کریم در آیه 46 به منشأ خشوع خاشعان اشاره کرده، مىفرماید: یاد مرگ و قیامت، همه توان انسان را گرفته، قلب او را مىلرزاند و وى را خاشع مىسازد; زیرا همه غرورها و "من و ما" گفتنها از این روست که مرگ و عذاب قیامت از یادها رفته است وگرنه آنان که به حساب و میزان و بهشت و جهنم یقین دارند، یا دست کم گمانش را مىبرند و از حال احتضار و احوال قبر غافل نیستند، خاکسار و خاشع و دل شکسته شده، به نماز و استعانت از دعا و بکاء رو مىآورند.» [25]
پاسخ دوم:
علامه طباطبایى ـ قدس سره ـ در تفسیر آیه 45 و 46 سوره بقره مىنویسد:
«تعبیر به ظن در آیه 46 به جاى یقین، اشاره به این است که براى حصول خشوع در انسان کافى است که متوجه شود خدایى دارد که ممکن است به سوى او بازگردد و او را ملاقات کند.»
پاسخ سوم:
در استفتائات عرفانى از حضرت آیتالله العظمى بهجت ـ حفظه اللّه ـ سؤال شده: «براى این که در انجام دادن فرمان الهى خصوصاً نماز، با خشوع باشیم، چه کنیم؟» ایشان پاسخ فرمودهاند: «در اول نماز، توسل حقیقى به امام زمان (عج) کردن که عمل را با تمامیت مطلقه انجام بدهید» . [26]
پاسخ چهارم:
در قرآن کریم راه حصول خشوع در اعراض و ترک اعمال لغو و بیهوده معرفى شده; آنجا که مىفرماید: ( قد أفلح المؤمنون الذین هم فى صلاتهم خاشعون الذین هم عن اللغو معرضون ) . [27]
چنان که برخى از بزرگان عرفا از جمله حضرت آیتالله بهجت ـ حفظه الله ـ نیز در برخى از نصایحشان به این مطلب تصریح کردهاند که راه به دست آوردن خشوع، کنار گذاشتن کارهاى لغو و بىفایده است; یعنى ترک آن کارهایى که نه فایده دنیوى دارد و نه فایده اخروى.
پاسخ پنجم:
در روایتى به ویژگیهاى انسان خاشع و راههاى به دست آوردن خشوع به خوبى اشاره شده است. رسول خدا ـ صلىالله علیه وآله وسلم ـ در روایتى فرمودهاند:
«نشانه خاشع در چهار چیز است:
1ـ مراقبت نفس و حساب بردن از خدا در نهان و آشکار;
2ـ انجام دادن کارهاى نیک;
3ـ اندیشیدن به روز قیامت;
4ـ مناجات و راز و نیاز با خداوند.» [28]